Por favor, use este identificador para citar o enlazar este ítem: http://hdl.handle.net/20.500.12238/34
I. Descripción externa
Biblioteca: El Escorial, Biblioteca del Real Monasterio
Signatura: P-III-8
Procedencia: Perteneció al Conde-Duque de Olivares
Datacion: s. XIV
Soporte: Pergamino
Formato: 220 x 145 mm
Foliación: 117 [i.e. 118] ff. Fol. a lápiz. Error de fol, repite f. 52 ; en bl. f. 55v, 62v, 63, 70v, 71 y 4 f. sin numerar al final ; reclamos ; cuadernillos: diez cuaterniones (el 10º, con 1 f. más), tres quiniones y un ternión.
Escritura: Texto a línea tirada. Escrito por al menos cuatro manos diferentes. Inic., capitales y epígrafes en rojo ; faltan capitales entre f. 16v-62r, letras de aviso.
Iluminación: No
URI: http://hdl.handle.net/20.500.12238/34
II. Descripción interna
Contenido general: 1. ff. 1-7: [Receptae quaedam] INC.: Cum volueris facere optimum nigrum: Recipe frondes vitis... Cum uolueris facere encaustum lumbardie... ; f. 1v. INC.: Si facere uolueris quod pirum uel pomum habeat caput et faciem ad formam hominis... ; f. 2r. INC.: Cum facere uolueris seresum genere ceresa sine lapidibus... Cum uolueris facere rosam crescere in yeme... ; f. 2v. INC.: Cum custodire uolueris rosas usque in yemem... Si uis facere rosam albam rubeam... ; f. 3r. INC.: Cum uolueris ponere anulum in digito et vis scire super quo est... Ad faciendum pomicium... ; f. 3v. INC.: Cum facer viscum uolueris per quem consolidabis pergamenum fractum... ; f. 4v. INC.: Ad faciendum uiscum que nec dissoluitur igne nec aqua... Est unus modus scribendi ut non legas litteram nisi cum uirga... ; f. 5v. INC.: Est et alius modus scribendi litteram que non legitur nisi cum puluere... ; f. 6r. INC.: Cum deponere uolueris litteram scriptam et iterum ibui scribere ut non appareat rasura... Cum uolueris facere scripturam eneam. argenteam. uel auream... ; f. 6v. INC.: Cum aliquem terrere uolueris... Est unus modus scribendi litteram que non legetur nisi mediante aqua... ; f. 7r. INC.: Cum uolueris ponere aquam et seruisiam in disco absque mixtura...
2. f. 7v: [Avicennae] Incipit tractatus de phisonomia. INC.: Elegans est nature cognicio que per exteriores formas... EXP. et suis frequenter insidiantem et non mendacem. Expliciunt tractatus de Phisionomia. [Conf. Avicennae physiognomia, ed. V. Rose anecd. gr.-lat., I, 175]
3. f. 19: Incipit tractatus de Ciromancia optime correptus. INC.: Ciromancie requiritur cognicio in lune cognicione... EXP.: et sepius cadunt in formam lepre siue in lepram. Amen. Explicit tractatus eximie ciromancie compilatus per magistrum rodericum de maioricis in uniuersitate oxonie. quem Robertus Lowlworth scripsit [?]
4. f. 51v. [Receptae quaedam]. Contra mures et ratones. INC.: Scribe in quatuor lapidibus... ; f. 52v. Ut mulier cito concipiat... ; f. 53r. Ad menstruum colligendum in uentre mulieris dissoluendum... Ad spinam extrahendam... ; f. 53v. Pro sonitu auris et surditate... [contiene además otras recetas en inglés]
5. f. 54v. [Nota de una pestilencia que hubo en Inglaterra en 1347 y 1348] ; f. 55. [Nota de los años que reinaron algunos reyes ingleses desde Guillermo el Conquistador]
6. f. 56: [De reformatione nigrorum monachorum Ordinis S. Benedicti in Anglia]. INC.: [C]um plura sint exorbitancia et enormia inter professores ordinis sti. benedicti... EXP.: lintheaminibus de panno lineo et camisiis eciam intedictis. -- 2. F. 64r. Anno Regni Regis Henrici quinti nono ultima hebdomada mensis Aprilis conuocatus fuit totus clerus ad apparendum coram Rege ac respondendum concilio eiusdem in domo capitulari Westmonasterii monasterii super obiecta eis opposita. Et aliter responderunt monachi nigri ordinis quoad ipsos pertinentes ut postponitur per capitula subsequencia. INC.: Cum sacra monachorum religio in hac valle lacrimabili ubi velut signum reponitur... EXP.: seu quomodocumque se reficiant et tunc de superioris expressa licencia et consensu etc.
7. f. 72: Incipit prologus fratris Jacobi de Cessolis ordinis fratrum predicatorum super libro de ludo scachorum. INC.: [M]ultorum fratrum ordinis nostri et diuersorum secularium precibus persuasus... ; f. 72v. Incipit tractatus primus. INC.: [I]nter omnia mala signa in homine unum est... ; f. 75r. Tractatus II ; f. 93r. Tractatus III ; f. 110r. Tractatus IV. EXP.: a quo descendet omne datum optimum et perfectum. Explicit liber iste.
8. f. 117v. [De praeceptis catalogi]. Exodi. INC.: Primum decalogi mandatum est... EXP.: in quibus lex tota pendet et prophete
Autor: Jacobus de Cessolis (fl. 1288-1322) / Jacopo da Cessole / Jacobo de Cessolis
Adscripción del autor: OP
Título: Libellus de moribus hominum et de officiis nobilium super ludo scaccorum
Género: Tratado moral
Exempla
Fecha de composición de la obra: c. 1300
Otros testimonios hispánicos: 1. Madrid, BNE, mss. 19195
2. Madrid, BNE, mss. 9526
3. Tarragona, Biblioteca Pública del Estado, ms. 108
4. Madrid, BNE, mss. 8819
5. Madrid, BNE, mss. 8919
6. Madrid, BNE, Vitr. 25-6 (versión abreviada)
7. Morella, Archivo Histórico de la Arciprestal Basílica de San María la Mayor, 2
8. Sevilla, Biblioteca Capitular y Colombina, 5-5-7 (fragmentos)
9. Sevilla, Biblioteca Capitular y Colombina, 7-2-33
10. Sevilla, Biblioteca Capitular y Colombina, 7-4-4
11. Zaragoza, Archivo-Biblioteca Capitular de la Seo, 1269
Otros testimonios extranjeros: 1. Cambridge (USA), Harvard University, Houghton Library, Typ 154
2. London, British Library, Additional, 15685
3. New York, Morgan Library, M.891
4. Oxford, Balliol College Library, 453
5. Paris, Bibliothèque Mazarine, 986
6. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6705
7. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6706
8. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 6707
9. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Barberini Latini, 366
10. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Palatini latini, 961
11. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensi latini, 430
12. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vaticani latini, 1042
Textos romances asociados: Liber de ludo scaccorum: traducción castellana anónima (Madrid, Palacio de Liria, Casa de Alba, 80; Nuevo York, Hispanic Society, 269); traducción catalana anónima (Barcelona, Biblioteca Universitaria y Provincial, 239; Barcelona, Aca. Sant Cugat 41; Carpentras, Bibl. Mun. 951; Girona, Biblioteca Capitular de la Catedral 58; Madrid, BNE, 921; Vaticano, BAV 4801
III. Bibliografía
Edición antigua: 1. Utrecht, N. Ketelaer et O. de Leempt, 1473
2. Wien, Johann Winterburger, 1505
Edición moderna: Koepke, Ernest, éd., Liber de moribus et officiis nobilium: Incipit solatium ludi scachorum s. regiminis ac morum hominum et officiorum virorum nobilium quorum si qui formas menti imposnerint bellun ipsum et ludi virtutem corde faciliter poterunt obtinere, Programm, Brandenburg a. d. Havel, Matthes, 1879.
Burt, Marie Anita, Jacobus de Cessolis: Libellus de moribus hominum et officiis nobilium ac popularium super ludo scachorum, Ph. D. dissertation, University of Texas, Austin, 1957.
Das Schachbuch des Jacobus de Cessolis. Codex Palatinus Latinus 961, éd. Leonard E. Boyle, Zürich, Belser (Codices e Vaticanis selecti, 74), 198.
Referencias bibliográficas del ms.: Antolín, Guillermo (O.S.A.). Catálogo de los códices latinos de la Real Biblioteca del Escorial. Madrid : Imprenta Helénica, 1913, vol. III, p. 328-330 Rose, Valentin. Anecdota Graeca et Graecolatina. Mitteilungen aus Handschriften zur Geschichte der griechischen Wissenschaft. Berlin : F. Duemmler, 1864 , vol. I, 175.
Referencias bibliográficas del autor/obra: Adams, Jenny, «(Re)moving the king: ideals of civic order in Jacobus de Cessolis's Liber de Ludo scachorum», Power Play: The Literature and Politics of Chess in the Late Middle Ages, Philadelphia, University of Pennsylvania Press (The Middle Ages Series), 2006, p. 15-56.
Bataller Català, Alexandre, «Representació social i tòpic de la igualtat davant la mort a través de la figuració del joc dels escacs (De Jaume de Cèssulis i Innocenci III/Joan de Gal·les a Francesc Eiximenis i Ausiàs March)», Llengua i literatura, 9, 1998, p. 7-47.
Bataller Català, Alexandre, «Les traduccions castellanes del Liber de moribus de Jacobus de Cessulis», Actas del VIII Congreso internacional de la Asociación hispánica de literatura medieval (Santander, 22-26 de setembre de 1999), Santander, Consejéria de cultura del Gobierno de Cantabria; Año Jubilar Lebaniego; Asociación hispánica de literatura medieval, 2000, t. 1, p. 336-352.
Bataller Català, Alexandre, Les traduccions de "Liber de moribus hominum et de officiis nobilum super ludum scaccorum" de J. de Cessulis, thèse de doctorat, Universitat de València, 2001.
Bataller Català, Alexandre, «Una traducció cancelleresca: el Libre de les costumes dels hòmens e dels oficis dels nobles sobre lo joc dels escachs de Jaume de Cèssulis», Actes del Tretzè Col·loqui internacional de llengua i literatura catalanes. Universitat de Girona, 8-13 de setembre de 2003, éd. Sadurní Marti, Miriam Cabré, Francesc Feliu, Narcís Iglesias et David Prats, Girona et Barcelona, Publicacions de l'Abadia de Monteserrat, 2007, t. 3, p. 155-170
Berlioz, Jacques, «Le livre des échecs: un best-seller médiéval», L'Histoire, 243, 2000, p. 20-21.
Born, Lester Kruger, «The perfect prince: a study in thirteenth- and fourteenth-century ideals», Speculum, 3:4, 1928, p. 470-504
Cooley, Franklin D., «Two notes on the chess terms in the Book of the Duchess», Modern Language Notes, 63:1, 1948, p. 30-35.
Del Puppo, Dario, «The limits of allegory in Jacobus de Cessolis' De ludo scaccorum», Chess in the Middle Ages and Early Modern Age: A Fundamental Thought Paradigm of the Premodern World, éd. Daniel O'Sullivan, Berlin et New York, de Gruyter, 2012, p. 221-240.
Di Lorenzo, Raymond D., «The collection form and the art of memory in the Libellus super Ludo Schachorum of Jacobus de Cessolis», Mediaeval Studies, 35, 1973, p. 205-221
Heck, Roman, Miniatury wroclawskiego rekopisu Jakuba de Cessulis "Liber super ludum scacorum", Bratislava, Acta Universitatis Wratislaviensis, 23, 1964.
Hedegård, Gösta, «Jacobus de Cessolis' sources: the case of Valerius Maximus», Chess and Allegory in the Middle Ages, éd. Olle Ferm et Volker Honemann, Stockholm, Sällskapet Runica et Mediaevalia, 2005, p. 99-159
Honemann, Volker, «Der Beitrag der mittelalterlichen Schachtraktate zur Beschreibung und Deutung der menschlichen Gesellschaft», Chess and Allegory in the Middle Ages, éd. Olle Ferm et Volker Honemann, Stockholm, Sällskapet Runica et Mediaevalia, 2005, p. 37-56.
Köpke, E., Mittheilungen aus den Handschriften der Ritter-Akademie zu Brandenburg a. H., II. Iacobus de Cessolis, Programm Hr. 59, joint au Jahresbericht de 1979
Kramer, Karl-S., Bauern, Handwerker und Bürger im Schachzabelbuch: mittelalterliche Ständegliederung nach Jacobus de Cessolis, München, Deutscher Kunstverlag (Forschungshefte / Bayerisches Nationalmuseum München, 14), 1995
Marquardt, W. F., «A source for the passage on the origin of chess in Lydgate's Troy Book», Modern Language Notes, 64:2, 1949, p. 87-88.
Mehl, Jean-Michel, Jeu d'échecs et éducation au XIIIe siècle. Recherches sur le "Liber de moribus" de Jacques de Cessoles, thèse de doctorat, Université de Strasbourg, 1975.
Mehl, Jean-Michel, «L'exemplum chez Jacques de Cessoles», Le Moyen Âge, 84, 1978, p. 227-246.
Mehl, Jean-Michel, «Le combattant des soixante-quatre cases», Guerre, pouvoir et noblesse au Moyen Âge. Mélanges en l'honneur de Philippe Contamine, éd. J. Paviot et Jacques Verger, Paris, 2000, p. 495-501.
Mehl, Jean-Michel, «Justice et administration d'après le Liber de moribus de Jacques de Cessoles», Chess and Allegory in the Middle Ages, éd. Olle Ferm et Volker Honemann, Stockholm, Sällskapet Runica et Mediaevalia, 2005, p. 161-172.
Meissenburg, Egbert, «Das lateinische Schachzabelbuch des Jacobus von Cessolis, eine Bibliographie». Aus dem Antiquariat, 8, 1981, p. 337-340.
Murgia, Giulia, «"De scacherio": percorsi allegorici nel Libellus de moribus hominum di Iacopo da Cessole», Rhesis. International Journal of Linguistics, Philology and Literature, 4:2, 2014, p. 211-250.
Plessow, Oliver, «Kulturelle Angleichung und Werteuniversalismus in den Schachzabelbüchern des Mittelalters», Chess and Allegory in the Middle Ages, éd. Olle Ferm et Volker Honemann, Stockholm, Sällskapet Runica et Mediaevalia, 2005, p. 57-97.
Scolari, Antonio, «I volgarizzamenti del Libellus super ludum scaccorum (prime indagini sulla tradizione)», Studi di filologia italiana, 47, 1989, p. 31-99.
Plessow, Oliver, Volker Honemann et Mareike Temmen, Mittelalterliche Schachzabelbücher zwischen Spielsymbolik und Wertevermittlung. Der Schachtraktat des Jacobus de Cessolis im Kontext seiner spätmittelalterlichen Rezeption, Münster, Rhema (Symbolische Kommunikation und gesellschaftliche Wertesysteme. Schriftenreihe des Sonderforschungsbereichs 496, 12), 2007.
Scolari, Antonio, «I volgarizzamenti del Libellus super ludo scaccorum. La redazione A: analisi della tradizione e saggio di edizione critica», Studi di filologia italiana, 59, 2001, p. 9-78.
Jiménez San Cristóbal, Montserrat, "Las Auctoritates a Libellus de moribus hominum et de oficiis nobilium super ludo scaccorum de Jacobus de Cessolis en el ms. 108 de la Biblioteca Pública del Estado de Tarragona", en Conuentus Classicorum. Temas y formas del Mundo Clásico. Temes i formes del Món Clàssic, Madrid, Sociedad Española de Estudios Clásicos, 2017, vol. 2, p. 423-430.
IV. Genérico
Observaciones: Ejemplar en buen estado general de conservación; amarilleo; perforaciones; cosidos.
Autor del registro: Patricia Cañizares Ferriz / Montserrat Jiménez San Cristóbal
Fecha de actualización del registro: 2018-08-01
Aparece en las colecciones: ELME

Ficheros en este ítem:
No hay ficheros asociados a este ítem.


Los ítems de BD Manipulus están protegidos por copyright, con todos los derechos reservados, a menos que se indique lo contrario.